Watch Your Language!

By Diane Wiessinger, MS, IBCLC

(Reprinted from the Journal of Human Lactation, Vol. 12, No. 1, 1996)

Image by javi_indy on Freepik

«Η αλήθεια είναι ότι ο θηλασμός δεν είναι τίποτα περισσότερο από φυσιολογικός. Το ξένο γάλα δεν είναι ούτε το ίδιο με το μητρικό, ούτε καλύτερο. Είναι ανεπαρκές και κατώτερο. Αυτές είναι δύσκολες λέξεις αλλά πρέπει να υπάρχουν στο λεξιλόγιό μας».

Ο σύμβουλος θηλασμού λέει σε μια μητέρα: «Έχεις την ευκαιρία να προσφέρεις στο μωρό σου την καλύτερη δυνατή αρχή για την ζωή του, μέσα απ’ την ιδιαίτερη σχέση του θηλασμού. Τα θαυμάσια πλεονεκτήματα για σένα και το μωρό σου θα διαρκέσουν μια ζωή». Και μετά η μητέρα δίνει στο μωρό της μπουκάλι με ξένο γάλα. Γιατί;

Ως ένα βαθμό γιατί τα λόγια αυτά θα μπορούσαν να προέρχονται από το διαφημιστικό φυλλάδιο μια εταιρίας ξένου γάλακτος.

Όταν τα δικά μας λόγια και της βιομηχανίας είναι τα ίδια, κάποιος από τους δύο κάνει λάθος… και μάλλον δεν είναι οι πολυεθνικές.

Να κάποιες φράσεις που υπονομεύουν τις καλές μας προθέσεις κάθε φορά που τις χρησιμοποιούμε.

«Το καλύτερο δυνατό, το ιδανικό, το τέλειο». Είστε ο καλύτερος δυνατός γονιός; Η καθημερινή σας ζωή είναι ιδανική; Προσφέρετε στην οικογένειά σας την τέλεια διατροφή; Φυσικά και όχι.

Αυτοί είναι ιδανικοί στόχοι, όχι το φυσιολογικό. Ας το πούμε αλλιώς: Είστε ανεπαρκής ως γονιός; Η καθημερινή σας ζωή είναι υποβαθμισμένη; Προσφέρετε στην οικογένειά σας ελλιπή διατροφή; Αυτό πονάει. Μπορεί να μην είστε πολύ πάνω από το κανονικό, αλλά σίγουρα δεν θέλετε να είστε κάτω απ’ αυτό.

Όταν εμείς (και οι εταιρίες ξένου γάλακτος) λέμε ότι ο θηλασμός είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος διατροφής του μωρού γιατί είναι η ιδανική τροφή, τέλεια προσαρμοσμένη στις διατροφικές ανάγκες του, η λογική απάντηση είναι «Ε, και;».

Η εμπειρία μας λέει ότι το ιδανικό δεν μας είναι απαραίτητο. Ο μέσος όρος, το φυσιολογικό, είναι μια χαρά και μέσω αυτής της γλώσσας αφήνετε να εννοηθεί ότι αυτό είναι η διατροφή με ξένο γάλα.

Η αλήθεια είναι ότι ο θηλασμός δεν είναι τίποτα περισσότερο από το φυσιολογικό. Το ξένο γάλα δεν είναι ούτε το ίδιο, ούτε καλύτερο, είναι υποδεέστερο, ελλιπές και ακατάλληλο. Αυτές είναι δύσκολες λέξεις, αλλά πρέπει να έχουν θέση στο λεξιλόγιό μας.

Πλεονεκτήματα. Όταν μιλάμε για τα πλεονεκτήματα του θηλασμού – τα «μικρότερα ποσοστά» καρκίνου, το «μικρότερο κίνδυνο» για αλλεργίες, το «ισχυρότερο» ανοσοποιητικό σύστημα, την «καλύτερη» σχέση – ενισχύουμε ακόμα περισσότερο το ξένο γάλα σαν το πιο φυσιολογικό.

Επειδή όμως το φυσιολογικό είναι ο θηλασμός, τα μωρά που θηλάζουν δεν είναι πιο υγιή, αλλά τα μωρά που πίνουν ξένο γάλα αρρωσταίνουν πιο συχνά και πιο σοβαρά.

Τα μωρά που θηλάζουν δεν μυρίζουν καλύτερα, αλλά το ξένο γάλα προσδίδει μια δυσάρεστη, μη φυσιολογική μυρωδιά η οποία αντανακλά προβλήματα στο έντερο του παιδιού.

Δεν μπορούμε να περιμένουμε να δημιουργήσουμε μια κουλτούρα θηλασμού, αν δεν επιμένουμε στη φυσιολογικότητα του θηλασμού, τόσο στη γλώσσα μας όσο και στα κείμενά μας.

Όταν αποτυγχάνουμε να περιγράψουμε τους κινδύνους της σκόνης γάλακτος, στερούμε τις μητέρες από σημαντικές πληροφορίες.

Η μητέρα που έχει δυσκολίες με το θηλασμό, μπορεί να μη ζητήσει βοήθεια μόνο για να πετύχει αυτό τον «ιδιαίτερο δεσμό», αλλά μπορεί να ζητήσει βοήθεια αν ξέρει τι μπορεί να χάσει αυτή και το μωρό της.

Είναι λιγότερο πιθανό να δώσει ξένο γάλα «για να συνηθίσει το μωρό της το μπουκάλι», αν γνωρίζει ότι το περιεχόμενο του μπουκαλιού μπορεί να προκαλέσει κακό.

Πουθενά δεν είναι πιο φανερή η ψευδαίσθηση της φυσιολογικότητας του μπουκαλιού, απ’ ότι στις συζητήσεις για την νοητική ανάπτυξη.

Όταν ρωτάω επιστήμονες υγείας εάν γνωρίζουν την έρευνα σχετικά με το κάπνισμα των γονιών και το IQ, πάντα κάποιος μου απαντάει ότι τα παιδιά των μητέρων που καπνίζουν έχουν «χαμηλότερο δείκτη ευφυΐας».

Όταν ρωτάω για την έρευνα για τα πρόωρα μωρά που τρέφονται με μητρικό γάλα ή με ξένο, πάντα κάποιος ξέρει ότι τα μωρά που πίνουν μητρικό γάλα είναι «πιο έξυπνα».

Δεν έχω διαβάσει ούτε μία έρευνα που να παρουσιάζει τα δεδομένα αλλιώς.

Ακόμα και οι επιστήμονες σοκάρονται όταν αναδιατυπώνω τα αποτελέσματα χρησιμοποιώντας το θηλασμό ως το φυσιολογικό: τα παιδιά που πίνουν ξένο γάλα, όπως και τα παιδιά μητέρων που καπνίζουν, έχουν χαμηλότερο δείκτη ευφυΐας.

Η αντιστροφή της πραγματικότητας είναι ακόμα πιο παραπλανητική όταν χρησιμοποιούνται ποσοστά, γιατί τα νούμερα αλλάζουν ανάλογα με το ποιο διαλέγουμε ως βάση. Εάν το Β είναι ¾ του Α, τότε το Α είναι τα 4/3 του Β. Αν επιλέξουμε το Α σαν βάση, τότε το Β είναι 25% λιγότερο. Αν διαλέξουμε το Β σαν βάση, τότε το Α είναι 33% περισσότερο. Αν ένα αντικείμενο κοστίζει 100 ευρώ και του κάνουμε έκπτωση 25%, τότε η τιμή του γίνεται 75 ευρώ. Όταν τελειώσουν οι εκπτώσεις, θα πρέπει η τιμή του να αυξηθεί κατά 33% για να γίνει πάλι 100.

Σε μια πρόσφατη μελέτη βρέθηκε μια μείωση 25% του καρκίνου του μαστού σε γυναίκες που είχαν θηλάσει ως βρέφη. Όμως αν πάρουμε σαν βάση το θηλασμό, υπήρχε 33% αύξηση του καρκίνου του μαστού στις γυναίκες που έπιναν ξένο γάλα ως μωρά.

Ιδιαίτερος. «Ο θηλασμός είναι μια ιδιαίτερη σχέση». «Φτιάξτε μια ιδιαίτερη γωνιά θηλασμού». Όμως για τις περισσότερες οικογένειες τα ιδιαίτερα γεύματα χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Ιδιαίτερες περιστάσεις σημαίνουν περισσότερη δουλειά.

Το ιδιαίτερο είναι ωραίο αλλά είναι και πολύπλοκο, δεν είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής και δεν είναι κάτι που θέλουμε να κάνουμε πολύ συχνά. Για τις περισσότερες γυναίκες ο θηλασμός θα πρέπει να χωρέσει σε μια πολυάσχολη ζωή και φυσικά, αυτό συμβαίνει.

Photo by Igor Rodrigues on Unsplash

«Ιδιαίτερος» είναι συμβουλή για απογαλακτισμό, όχι συμβουλή για θηλασμό.

Το μητρικό γάλα είναι το καλύτερο. Το ξένο γάλα είναι το δεύτερο καλύτερο; Όχι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Η ιεραρχία είναι η εξής: 1) θηλασμός, 2) μητρικό γάλα που έχει αντληθεί από την μητέρα, 3) μητρικό γάλα άλλης μητέρας, 4) ξένο γάλα.

Αυτή η σειρά πρέπει να είναι ξεκάθαρη στο μυαλό μας και να την κάνουμε ξεκάθαρη και στους άλλους.

Το επόμενο καλύτερο από το γάλα της ίδιας της μητέρας, προέρχεται από μια άλλη μητέρα, όχι από ένα κουτί.

Τα δωρεάν δείγματα που βλέπουμε στις βιτρίνες των κλινικών και στα ράφια των παιδιάτρων μας, είναι η τέταρτη επιλογή όταν υπάρχουν προβλήματα με το θηλασμό.

Υπάρχει πράγματι ανάγκη χορήγησης ξένου γάλακτος σε κάποιες περιπτώσεις. Κι αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουμε τράπεζες μητρικού γάλακτος.

Όταν κάποιος χρειάζεται αίμα, δεν ζητάει το τέταρτο καλύτερο υποκατάστατο. Υπάρχουν οι τράπεζες αίματος.

Και δεν είναι απαραίτητο να υποφέρει από κάποια σπάνια πάθηση για να το δικαιούται. Κι όμως, μόνο εκείνα τα μωρά που δεν μπορούν να ανεχτούν καθόλου το ξένο γάλα, έχουν το πλεονέκτημα να παίρνουν το τρίτο καλύτερο υποκατάστατο.

Αναρωτιέμαι τι θα γινόταν εάν σχεδιαζόταν ένα σχετικά φθηνό αίμα, το οποίο θα είναι σημαντικά πιο επικίνδυνο απ’ ότι το αληθινό αίμα. Ποιος θα ήταν αυτός που θα θεωρούνταν τόσο ασήμαντος για να του δοθεί αυτό το υποκατάστατο; 

Όταν βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση όπου πρέπει να δοθεί ξένο γάλα σε κάποιο μωρό, ας υπενθυμίσουμε στη μαμά αλλά και στους γιατρούς της ότι θα πρέπει να ιδρυθούν τράπεζες μητρικού γάλακτος. Οι τράπεζες μητρικού γάλακτος είναι πιο πιθανό να γίνουν πραγματικότητα εάν πρώτα γίνουν μέρος της γλώσσας που χρησιμοποιούμε.

Δεν έχουμε την πρόθεση να κάνουμε τις μητέρες που δίνουν μπουκάλι στα μωρά τους να νιώσουν ένοχες. Οι ενοχές δυστυχώς είναι ένα συναίσθημα που πολλές γυναίκες το νιώθουν αυτόματα, ακόμα κι όταν ξέρουν ότι οι συνθήκες είναι πέρα από το έλεγχό τους.

Η αυτόματη ανταπόκριση των γυναικών στις ενοχές είναι προφανής όταν απαντούν στο ακόλουθο σενάριο: ας υποθέσουμε ότι έχετε παρακολουθήσει ένα σεμινάριο αεροδυναμικής. Έχετε δει επίσης πολλούς πιλότους να πετούν αεροπλάνα. Τώρα φανταστείτε ότι είστε επιβάτης σε ένα διθέσιο αεροπλάνο. Ο πιλότος παθαίνει καρδιακή προσβολή και πρέπει εσείς να πιλοτάρετε το αεροπλάνο. Και το αεροπλάνο πέφτει. Αισθάνεστε ένοχη;

Οι άντρες που έχω ρωτήσει απαντούν: «Όχι. Το να ξέρεις αεροδυναμική δεν σημαίνει ότι μπορείς να πετάξεις ένα αεροπλάνο», «Όχι, γιατί ξέρω ότι έκανα το καλύτερο που μπορούσα», «Όχι. Μπορεί να ένιωθα πολύ άσχημα για το αεροπλάνο και τον  πιλότο, αλλά δεν θα ένιωθα ένοχος», «Όχι. Τα αεροπλάνα είναι πολύ περίπλοκα και δεν είναι εύκολο να τα πιλοτάρεις, ακόμα κι αν έχεις δει κάποιον να το κάνει μερικές φορές».

Τι απάντησαν οι γυναίκες; «Δεν θα ένιωθα ενοχές για το αεροπλάνο, αλλά μάλλον για τον πιλότο γιατί υπήρχε μια μικρή πιθανότητα να τα κατάφερνα να προσγειώσω το αεροπλάνο». «Ναι, γιατί είμαι πολύ σκληρή με τον εαυτό μου και τα λάθη μου». «Ναι, φυσικά. Ξέρω ότι δεν θα έπρεπε αλλά μάλλον έτσι θα ένιωθα». «Σκότωσα κάποιον. Εάν δεν σκότωνα κανέναν δεν θα ένιωθα ένοχη».

Προσέξτε τις φράσεις «τα λάθη μου», «ξέρω ότι δεν θα έπρεπε», «σκότωσα κάποιον», για ένα συμβάν στο οποίο αυτές οι γυναίκες δεν είχαν κανέναν έλεγχο.

Η μητέρα που επιλέγει να μη θηλάσει, ή που δεν θηλάζει για όσο καιρό είχε σχεδιάσει, κάνει ότι καλύτερο μπορεί έχοντας κάποιες πληροφορίες. Ίσως να είχε ακούσει τις γνωστές ατάκες «ο θηλασμός είναι το καλύτερο» (το μάθημα της αεροδυναμικής που λέγαμε), και μπορεί να είχε δει και κάποιες μητέρες να θηλάζουν (είχε δει δηλαδή τον πιλότο από μια οθόνη). Σίγουρα αυτές δεν είναι αρκετές πληροφορίες ή αρκετή εκπαίδευση. Αλλά μπορεί ακόμα να αισθάνεται ένοχη. Είναι γυναίκα.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε δει καλά πληροφορημένες γυναίκες να προσπαθούν ανεπιτυχώς να θηλάσουν και να στρέφονται στο μπιμπερό με μια αίσθηση αποδοχής, γιατί ξέρουν ότι έκαναν ότι καλύτερο μπορούσαν.

Και έχουμε δει λιγότερο πληροφορημένες μητέρες, να στρέφονται εναντίον του συστήματος που δεν τους έδωσε τη βοήθεια που αργότερα κατάλαβαν ότι θα έπρεπε να είχαν.

Εάν βοηθήσουμε μια γυναίκα που αισθάνεται ένοχη να αναλύσει τα συναισθήματά της, θα ανακαλύψουμε μια πολύ διαφορετική αίσθηση. Κάποιος στο παρελθόν τους έδωσε αυτή την αίσθηση της ενοχής.

Image by Freepik

Αλλά είναι λάθος λέξη.

Προσπαθήστε να φανταστείτε αυτό: έχετε χτυπήσει σε ένα σοβαρό ατύχημα. Οι γιατροί σας λένε ότι το να περπατήσετε ξανά σημαίνει πολλούς μήνες δύσκολης και επίπονης προσπάθειας χωρίς να υπόσχονται εγγυημένα αποτελέσματα. Μπορούν όμως να σας βοηθήσουν να προσαρμοστείτε σε μια αναπηρική καρέκλα και να σας υποστηρίξουν στις δυσκολίες που συνεπάγεται κάτι τέτοιο.

Είκοσι χρόνια αργότερα, κι αφού τα πόδια σας έχουν ατροφήσει για τα καλά, συναντάτε κάποιον που είχε ένα παρόμοιο περιστατικό με το δικό σας. «Ήταν δύσκολο» λέει. «Ήταν τρεις μήνες στην κόλαση. Αλλά από τότε περπατάω». Θα αισθανόσασταν ένοχη;

Οι γυναίκες στις οποίες δοκιμάζω αυτό το σενάριο μου λένε ότι θα αισθάνονταν θυμό, απογοήτευση, προδοσία, κοροϊδία. Θα εύχονταν να μπορούσαν να γυρίσουν πίσω το χρόνο και να είχαν καλύτερες πληροφορίες. Θα αισθάνονταν λύπη για τη χαμένη ευκαιρία. Κάποιες λένε ότι θα αισθάνονταν ένοχες που δεν έψαξαν για άλλες επιλογές, που δεν επέμειναν περισσότερο. Αλλά δεν αισθανόμαστε ενοχές επειδή στερηθήκαμε μια απόλαυση.

Ας χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις που οι ίδιες οι γυναίκες χρησιμοποίησαν: «Δεν θέλουμε να κάνουμε τις γυναίκες που δεν θηλάζουν να θυμώσουν. Δεν θέλουμε να τις κάνουμε να νιώσουν προδομένες».

Εδώ συναντάμε ένα σύστημα που προσπαθεί να καλύψει τα ίδια του τα λάθη. Δεν προσπαθούμε να προστατέψουμε τους άλλους. Προσπαθούμε να προστατέψουμε τους εαυτούς μας.

Ας υποστηρίξουμε τις γυναίκες όταν ο θηλασμός δεν πάει καλά και ας τις βοηθήσουμε να προχωρήσουν πέρα από αυτές τις ανακριβείς και αναποτελεσματικές λέξεις.

Συν και πλην, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.

Ο θηλασμός είναι θέμα δημόσιας υγείας. Και όχι η μία από δύο ισότιμες επιλογές.

«Ένα μειονέκτημα του να μην καπνίζεις είναι ότι μπορεί να σε ενοχλεί ακόμα και η μυρωδιά του τσιγάρου. Ένα πλεονέκτημα του να καπνίζεις είναι ότι μπορεί να αδυνατίσεις». Η ουσία όμως είναι οι διαφορές στην θνησιμότητα και την ασθένεια. Τα υπόλοιπα, είτε μιλάμε για κάπνισμα είτε για ξένο γάλα, είναι απλώς καπνός.

Σε μια μαιευτική κλινική υπάρχει ένας πίνακας για τα είδη της διατροφής, ο οποίος αναφέρει σαν πλεονεκτήματα του θηλασμού τις άοσμες κενώσεις και την επιστροφή της μήτρας στο φυσιολογικό της μέγεθος (μήπως αυτό σημαίνει ότι η μήτρα των γυναικών που δεν θηλάζουν ποτέ δεν επιστέφει στο κανονικό μέγεθος;).

Το ότι το στήθος τρέχει και το ότι δεν ξέρουμε πόσο γάλα πίνει το μωρό από το στήθος, ήταν στη λίστα των μειονεκτημάτων.

Ένα από τα πλεονεκτήματα της διατροφής με ξένο γάλα ήταν ότι κάποιες μητέρες το βρίσκουν λιγότερο ντροπιαστικό. Η κλινική αυτή δεν είχε σημαντικές διαφορές ανάμεσα στη διατροφή με ξένο γάλα και στο θηλασμό. Καμία έκπληξη.

Οι πληροφορίες αυτές θα μπορούσαν να προέρχονται από κάποιον πωλητή εταιρίας ξένου γάλακτος. Και είναι ακόμα πιο έγκυρες αφού προέρχονται από μια κλινική.

«Καλά πληροφορημένες» οι μητέρες τώρα αισθάνονται ασφαλείς να κάνουν μια μακροπρόθεσμη επιλογή σχετικά με τη διατροφή του παιδιού τους, βασισμένες στη μυρωδιά των κενώσεων και στην ποσότητα του δέρματος που φαίνεται όταν ταΐζουν τα μωρά τους.

Γιατί όμως οι εταιρίες ξένου γάλακτος παρουσιάζουν τα υπέρ και τα κατά και αναγνωρίζουν κάποιες από τις αδυναμίες του προϊόντος τους; Γιατί κάθε «ισορροπημένη» προσέγγιση που παρουσιάζεται από μια προκατειλημμένη κοινωνία, αυτομάτως ενισχύει την προκατάληψη.

Αν το Α και το Β είναι σχεδόν ισάξια και αν περισσότερο από το 90% των μητέρων τελικά διαλέγει το Β, είναι λογικό να ακολουθείς την πλειοψηφία. Εάν υπήρχαν σημαντικές διαφορές, σίγουρα οι γιατροί θα το έλεγαν.

Είναι επιλογή των γονιών θα μου πείτε. Σωστά. Αλλά όταν μένουμε έξω από τη διαδικασία της πληροφόρησης των γονιών και της λήψης αποφάσεων, τότε θεωρούμε ότι η «ισορροπημένη» λίστα είναι σωστή.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο ένας παιδίατρος έλεγε: «Όταν επισκέπτομαι για πρώτη φορά μια γυναίκα στο νοσοκομείο, την ρωτάω «θηλάζεις ή δίνεις ξένο γάλα;». Αν απαντήσει ότι δίνει ξένο γάλα, κουνάω το κεφάλι μου και προχωράω στην επόμενη ερώτηση. Υποστήριξη σημαίνει να υποστηρίζουμε τους γονείς όποια κι αν είναι η απόφασή τους. Δεν μπορείς να πας σε μια λεχώνα και να της λες ότι κάνει τρομερό λάθος  και ότι στερεί κάτι σημαντικό από το παιδί της».

Ωστόσο, εάν μια γυναίκα στα μισά της εγκυμοσύνης της έλεγε στο γιατρό της ότι ξανάρχισε το κάπνισμα, ο γιατρός θα της εξηγούσε τους κινδύνους και θα την προέτρεπε να σταματήσει.

Είναι υποκριτικό και ανεύθυνο να παίρνουμε ξεκάθαρη θέση απέναντι στο κάπνισμα και όταν αφορά το θηλασμό να «αφήνουμε τους γονείς να αποφασίσουν μόνοι τους» χωρίς πρώτα να τους δώσουμε τις απαραίτητες πληροφορίες.

Οι επιλογές του τρόπου ζωής είναι πάντα προσωπική υπόθεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να δίνουμε τις πληροφορίες, ούτε ότι οι γονείς που έχουν πρόθεση να δώσουν ξένο γάλα δεν πρέπει να πάρουν τις πληροφορίες που μπορεί να τους κάνουν να αλλάξουν γνώμη γι’ αυτό ή για το επόμενο παιδί τους.

Θηλασμός. Τα περισσότερα θηλαστικά δεν βλέπουν ποτέ το γάλα τους και αμφιβάλω αν κάποιο από τα άλλα θηλαστικά ταΐζει το μικρό του όταν «νομίζει» ότι αυτό πεινάει. Ο θηλασμός ησυχάζει το μικρό της και χωρίς αμφιβολία αυτό κάνει τη μητέρα να αισθάνεται καλά.

Είμαστε το μόνο θηλαστικό που συνειδητά χρησιμοποιεί το θηλασμό για την μεταφορά θερμίδων… και είμαστε το μόνο θηλαστικό που έχει πρόβλημα με το χρόνο που γίνεται αυτή η μεταφορά.

Ο μακροχρόνιος θηλασμός σημαίνει να ξεχάσουμε το στήθος και το τάισμα (και τη διάρκεια και τα διαλείμματα και την σωστή ποσότητα και τις διαφορές ανάμεσα στο θρεπτικό και το μη θρεπτικό θηλασμό και όλα τα υπόλοιπα που ξέρουμε από τα φυλλάδια των εταιριών ξένου γάλακτος) και να επικεντρωθούμε στη σχέση.

Ας πούμε στις μητέρες ότι ελπίζουμε πως δεν θα θηλάσουν, και ότι η αληθινή χαρά και ικανοποίηση αρχίζει όταν σταματούν να θηλάζουν και γίνονται μητέρες με το στήθος τους.

Όλοι εμείς οι επαγγελματίες θέλουμε ο θηλασμός να γίνει το σημείο αναφοράς. Θέλουμε να γίνει μέρος της κουλτούρας μας. Θέλουμε το μητρικό γάλα να είναι διαθέσιμο σε όλα τα μωρά, ανεξαρτήτως άλλων συνθηκών.

Και ένα βασικό βήμα για να επιτύχουμε αυτούς τους στόχους, είναι… προσέχοντας τα λόγια μας.

Μετάφραση: Βίκυ Φαρδογιάννη – Πιστοποιημένη Σύμβουλος Θηλασμού IBCLC